Giderek yaşlanan dünyamızla birlikte, dünya nüfusu da yaşlanıyor… Hastalıklara akla hayale gelmez tedavi yöntemleri üretilirken yaşam kalitesi artıyor, insanoğlunun yaşadıkça yaşayası geliyor…
Günümüz toplumlarında insanlar; geçim derdi, çocukların eğitimi ve kaliteli yaşam savaşı verme gibi nedenlerle, ömürlerini bir koşuşturma ile geçirirken, çoğunlukla unutulan veya ihmal edilen kendi yaşlılıkları ve yaşlıları oluyor.
Konu yaş, yaşlılık, uzun yaşama mevzularına gelince, söz dönüp dolaşıp yaşlıların bakımı, hastalık dönemleri, sigortası, kalacağı yer ve ilgilenecek kimseler vs. konularına gelip dayanıyor.
Araştırmalar Amerika`daki pek çok yaşlının her ne olursa olsun evlerinde yaşlanıp ölmeyi tercih ettiğini, bir huzur evine gitmeyi reddettiklerini gösteriyor. Ancak kültürel değişim veya deyim yerindeyse insanların kendi kendilerini değiştirmeleri sonucu, huzur evlerine başvuru oranlarında ciddi bir artış olması gözlerden kaçmıyor.
Amerika`da veya dünyanın herhangi bir yerinde, yaşlı insanların genellikle endişe ettikleri, kendi evlerinde aradıkları huzuru bulamayışları, yaşadıkları yüzyılda kendilerine gereken saygının gösterilmeyişi, dini ve ahlaki kurallara kendi devirlerindeki kadar riayet edilmeyişidir. Yani anlayacağınız yaşlı ve hasta kişi dünyanın neresinde olursa olsun, aynı duyguları ve hisleri paylaşmaktadır aslında.
Amerika`da durum bizim ülkemizdekinden biraz farklıdır. Burada yaşlıların elden ayaktan kesilmek, ununu eleyip eleğini duvara asmak, evlatlarından kendilerini bakmalarını istemek, ömrünün kalan kısmını evinde kendi halinde geçirmek… gibi beklentiler ve niyetler yoktur. Aksine ayaklarının üzerinde durmak, kendi işini görmek, arkadaş toplantılarına katılmak, sosyal aktivitelerin içinde yer almak, bir gönüllü kuruluşa üye olmak ve faaliyetlerinde bulunmak ve yaşama sıkı sıkıya bağlanmak vardır. Erken emekli olmayı akıllarından bile geçirmezler, çünkü erken emeklilik ölümdür onlar için. Bir Amerikalı için 70 yasında emeklilik normal, çoğu zaman erkendir bile.
Amerika`da huzur evlerine pek çok yaşlı gönüllü olarak gider, çünkü yaşlı kimselerin çeşitli korkuları vardır ve bu korkularını yalnız başlarına geçirmek istemezler. Aynı duyguları paylaşan, kendi dertleriyle ham hal olabilecek ortamları seçerler. Huzur evlerinin sağlık, birlikte vakit geçirme, toplu faaliyetler yapma, birarada olma gibi hizmetlerinden ve imkanlarından yararlanmayı tercih ederler.
Huzur evlerinin adına aldanıp da huzur dağıtan veya huzur sağlayan evler olduğunu düşünmek biraz abartılı ve hatta hayalci bir yaklaşım olur. Ancak yine de, kendi başlarına hayatını devam ettiremeyen insanlara bir çare, bir umut olarak düşünülmüş olmaları, işlevlerine insancıl bir anlam yüklediğini söylemek gerekir.
Huzur evlerine (Nursing Homes) bir bakış;
Tarihçe;
1900’lu yılların başında Amerika`da henüz huzur evlerinden eser yoktur. Pek çok yaşlı kimse, bizdeki darülacize olarak tanımlayabileceğimiz yoksullar evine gitmektedir. 1930’lu yıllarda yaşlıların devlet imkanlarından yararlanması gerektiği fikri ortaya atılarak, huzur evlerine ilk adım atılmış olur. 1954 yılından itibaren hastanelerin yakınına bir huzur evi inşa edilmesine karar verilir. Böylece hastaneden çıkan hastaların rehabilitasyonu ve hayatını kendi kendine idame edebileceği vakte kadar kalabileceği huzur evleri açılır.
Huzur evlerinin sağladığı imkanlar;
Huzur evlerinde verilen hizmetleri genel olarak; hasta veya yaşlı kişinin, yürüyebiliyorsa banyoda yoksa kendi yatağında banyo aldırmak, diş bakımı ve temizliği, üstünü giyme ve çıkarmada yardım, yemeğini hazırlamak, gerekirse yedirmek, tuvalet ihtiyaçlarına ve temizliğine yardım etmek şeklinde özetlenebilir. Bunun yanında; her ne yapılıyorsa güvenli bir ortamda hazırlamak da huzur evlerinin başlıca işlevleri arasında yer alır.
Huzur evlerinde güvenlik;
Huzur evinde kalan kişilerin hayatlarının güvenlik içinde olması önemlidir. Kaygan bir hali kayarak düşmeye, yerdeki bir delik hayati riske, yetersiz ışıklandırma çarpmalara, kırıklara ve yaralanmalara, hatta ölümlere sebebiyet verebilir.
Son yıllarda Amerika`da huzur evlerinin durumu bu güvenlik ortamının yeterince oluşturulmadığını gösteriyor; geçtiğimiz yıllarda ihmal ve kötü muameleden dolayı gündeme gelen işten çıkarmalar, bazı huzur evlerinin kapatılmasına sebebiyet veren haberler kamuoyunun malumudur.
Huzur evinde yaşamanın maliyeti;
Fiyatların bölgeye, eyalete ve kalınan huzur evinin şartlarına göre değişiklik arzettiğini göz önünde bulundurarak, 2007 rakamlarına göre Amerika`da bir huzur evinde kalmak için günde yaklaşık 213 dolar, yılda 77,745 dolar ödemek gerekiyor.
Bir de hastalık, yaşlılık ve elden ayaktan düşmek suretiyle oluşan bir zorunlulukla, çoğu zaman geçici olarak zaman zaman ise ölünceye kadar kalınan huzur evleri vardır ki; bu tür huzur evlerinin sigorta şirketlerine bir hayli pahalıya mal olması, bir takım alternatif ve daha ucuz çözümleri de beraberinde getirmiştir.
Home health and personal care aides;
Bu program, bakıma muhtaç insanları bizzat kendi evlerinde home aid attendant denilen yetişmiş ve sertifikalı personel gözetiminde, devletin sosyal sigortalar kurumları (Medicaid ve Medicare) öncülüğünde çeşitli ajanslar vasıtasıyla günlük ihtiyaçlarının karşılanması prensibine dayanır. Bu programla acentalar hastanın sağlık durumu göz önünde bulundurulmak kaydıyla, (haftada 20 ila 32 saat) kişinin gündelik ihtiyaçlarını ve bakımını temin eder.
Sertifikalı personelin görevi günlük yaşamda gereken konularda hastaya yardımcı olmak; elbise giyip çıkarmak, banyo yaptırmak, tuvalet ihtiyaçlarını gidermek, egzersiz yaptırmak, ilaçlarını vermek, alışverişini yapmak vs. konularında hastaya yardımcı olmaktır.
Personal Care Assistant Program (PCA);
PCA uzun süren hastalık, yaşlılık veya herhangi bir nedenle kişilerin kendine bakamama ve ihtiyaçlarını görememe durumunda evde bakımını sağlayan bir programdır. Home aid programından farklı olarak, Sigorta, ücret karşılığında aile fertlerinden birinin yaşlıya bakmasını önerir. Mesela anneye kızının ve oğlunun bakması gibi…Bu durumda hasta veya yaşlı hem alışkın olduğu düzeni değiştirmemiş, hem de huyunu suyunu bilmediği veya dilini, kültürünü, anlamadığı yabancı bakıcıların eline düşmemiş olur.
Amerika`da tahminen 22,000 kişi bu hizmetten yararlanmaktadır. Yaşlının aile fertleri tarafından bakımının sağlanıyor olması programa ayrı bir özellik katmakta ve programa ilgiyi her geçen gün artırmaktadır. Program, Division of Disability Services ve Office of Home and Community Services tarafından yürütülmektedir…
Granny Pods;
Henüz çok yeni bir uygulama olan Granny Pods denilen evler, bir çeşit modül evlerdir. Aileden birinin evinin yanına kurulan modül ev, yaşlının aileden bağımsız bir şekilde yaşamasına imkan verirken aynı zamanda aileden birinin gözetiminde olmasını da sağlıyor.
Mutfağı, küçük bir buz dolabı, banyosu, gerekirse bir kişinin daha kalabileceği yatak odası, özürlü birinin kullanabileceği şekilde dizayn edilmiş bir banyosu ve evin her yanını gözetleyebileceğiniz bir monütoru ile daha çok taşınabilir bir hastane odası veya taşınabilir huzur evi de denebilecek modül evler, yetkililer tarafından geleceğin huzur evleri olarak nitelendiriliyorlar.
İçinde bir yaşlının ihtiyaçlarını görecek her türlü tıbbi donanım barındıran modül evler, yaklaşık 150 bin dolara maloluyor.
Bunların dışında yaşlıların bakımına dahil edebileceğimiz bir takım hizmetler de şöyle sıralanabilir;
Senior Transportation;
Amerika`da bir yaşlının veya engellinin sırf yaşlı veya engelli diye evde hapsolması söz konusu değildir, hayatın her alanında kendilerine ayrılmış özel imkanlardan yararlanarak toplumun içinde yerlerini alırlar. Zor yürüyor olmaları veya araba kullanırken zorluk çekmeleri önemli değildir, nasılsa devlet onlara bir şekilde dışarı çıkmak için imkan hazırlamıştır.
Engelliler veya engelli yaşlıların rahatlıkla sürebilecekleri şekilde dizayn edilmiş arabalar olduğu gibi, plakalarına takacakları engelli tabelası ile park edebilecekleri özel park yerleri işlerini kolaylaştırır. Toplu taşıma imkanlarından ise Senior citizen bus denilen yaşlıların binebildikleri otobüslerle, alışveriş merkezlerine, kuaföre, eczaneye, doktora, günlük alışverişlerine veya arkadaş ziyaretine gitmek suretiyle yararlanabilirler.
Bu gibi imkanlardan yararlanamayacak kadar düşkün olanlar için ise, bir telefonla çağırabilecekleri evden doktora, doktordan eve götüren rampalı minübüsleri kullanabilirler. Bu hizmet doktora giderken ücretsiz olmakla birlikte, evden eve götürmek için 100 dolar civarında bir ücret karşılığındadır.
Senior Housing veya Adult Community;
55 yaşının üzerindeki kişilerin satın alabilecekleri apartman veya site evlerdir ki; içlerinde sağlık hizmetleri, yüzme havuzu, egzersiz salonları, kafeler ve daha bir çok hizmeti barındırır. Bu evlerde oturanların koşma, yürüme, yüzme, bisiklet sürme, golf, çiçek dikme, aerobik, yoga gibi pek çok aktivitelerden faydalanma imkanı vardır. Bazı adult community çeşitli eğitici kurslar da sunar; Kuş gözleme (bird-waching), sanatsal faaliyetler; örgü, boyama, caligraphy gibi…
Medical Alert System;
Medical alert system yaşlılara daha güvenli bir şekilde evde yalnız yaşamasını kolaylaştıran bir sistemdir. Şöyle ki; Yaşlı Medical alert sistem`i kolye gibi boynunda veya bileklik şeklinde bileğinde veya kemer şeklinde belinde taşır. Yardıma ihtiyacı olduğunda üzerindeki düğmeye başar. Düğme telefona bağlı bir sistemle “acil müdahale merkezi”ne sinyal gönderir. Böylece yaşlının durumudan anında haberdar olunur ve müdahale edilir.
Medical alert sistem bir kaç yüz dolardan bir kaç bin dolarak kadar değişen ücretle temin edilebilir…
Son Söz…
Yaşlılığın Allah`ın ömür verdiği herkesin kapısını çalacak bir gerçek olduğunu hatırdan çıkarmamak gerekir. İnsan hayatında çocukluk döneminden sonra en muhtaç olduğu dönem yaşlılık ve hastalık dönemleridir. Hayır dua almanın önemini bilenler, yaşlısına hürmet ve saygıda, gencine merhamet ve sevgide kusur etmeyecektir.
Değişen şartlar veya kültürel değişim sonucu sadece gayri müslim ülkelerde değil islam ülkelerinde bile bir ihtiyaca dönüşen huzur evleri kimsenin kalmak istemediği mekanlar olarak görülse de ihtiyaca cevap veriyor olmaları itibariyle günümüz topluluklarının kaçınılmaz bir gerçeği olarak karşımıza çıkarlar. İhtiyaç anında ihtiyacı gören her şey bir nimet kabul edebilmeli, buna karşılık insanı evinde yaşamaktan mahrum eden bu mekanlara düşüren şartların oluşmaması için gereken gayreti ve duayı elden bırakmamalıdır.
Araştırma; Rabia Yener
Ocak 2013
Emeğiniz için teşekkürler. Çok aydınlatıcı bir yazi olmuş. Ellerinize sağlık