Geri dönüşüm terim olarak, kullanım dışı kalan geri dönüştürülebilir atık malzemelerin çeşitli geri dönüşüm yöntemleri ile hammadde olarak tekrar imalat süreçlerine kazandırılmasıdır. Tüketilen maddelerin yeniden geri dönüşüm halkası içine katılabilmesi ile öncelikle hammadde ihtiyacı azalır. Böylece insan nüfusunun artışı ile paralel olarak artan tüketimin doğal dengeyi bozması ve doğaya verilen zarar engellenmiş olur. Bununla birlikte yeniden dönüştürülebilen maddelerin tekrar hammadde olarak kullanılması büyük miktarda enerji tasarrufunu mümkün kılar. Örneğin, yeniden kazanılabilir alüminyumun kullanılması alüminyumun sıfırdan imal edilmesine oranla %35′e varan enerji tasarrufu sağlamaktadır.

Atık malzemelerin hammadde olarak kullanılması çevre kirliliğinin engellenmesi açısından da önemlidir. Kullanılmış kağıdın tekrar kâğıt imalatında kullanılması hava kirliliğini %74-94, su kirliliğini %35, su kullanımını %45 azaltabilmektedir. Örneğin bir ton atık kağıdın kâğıt hamuruna katılmasıyla 8 ağacın kesilmesi önlenebilmektedir.

Geri Dönüşebilen Maddeler:

  • Kimyasal atıklar
  • Cam
  • Kağıt
  • Alüminyum
  • Plastik
  • Piller
  • Motor yağı
  • Akümülatörler
  • Beton
  • Organik atıklar
  • Elektronik atıklar
  • Demir
  • Tekstil
  • Ahşap
  • Metal

Geri Dönüşüm Sembolleri Ve Kodları

Bazı maddelere ait geri dönüşüm sembol ve kodları aşağıda verilmiştir. Bu semboller uluslararası olarak kullanılır.

Plastiklerin Geri Dönüşümü

1. PET ya da PETE (polyethylene terephthalate)

Nelerde bulunuyor: su şişeleri, sıvı yağ şişeleri vs.

Geri kazanımı: polar ceketler, fiber, taşıma çantaları, mobilya, halı, yeni sıvı şişeleri vs.  PET plastiği tek kullanımlık sıvı şişelerinde sıkça kullanılmaktadır. Ucuz, hafif ve geri dönüştürülebilir olması nedeniyle tercih edilmektedir. Bunların yanı sıra kırılma riski düşük olduğu için sıvı mamul üreticileri tarafından tercih edilmektedir.

2. HDPE (high density polyethylene)

Nelerde bulunuyor: çöp ve alışveriş poşetleri, şampuan kutuları, motor yağı kutuları, margarin ve yoğurt kutuları

Geri kazanımı: drenaj borusu, piknik masaları, döşeme, yağ kutuları, deterjan kutuları. Çok yönlü kullanım alanına sahip bir plastik türüdür. Geri kazanımı sonucunda bir çok farklı ürüne dönüşebilir.

3. Vinyl ya da PVC

Nelerde bulunuyor: plastik borular, elektrik kabloları, pencere vs…

Geri kazanımı: plastik döşeme. Sert ve yalıtkan bir malzeme olduğu için borularda ve kaplama işlemlerinde kullanılmaktadır. İçerisinde barındırdığı klorin yüzünden geri kazanımı yapılırsa yüksek miktarda toksin açığa çıkartır. Yakılmaması gerekmektedir.

4. LDPE (low density polyethylene)

Nelerde bulunuyor: Sıkılabilir kutular, elbiseler, halılar, mobilya vs.

Geri kazanımı: plastik alışveriş çantaları, yer döşemeleri, plastik çöp kutuları genellikle esnek olması gereken ürünlerde kullanım alanı bulmaktadır.

5. PP (polypropylene)

Nelerde bulunuyor: ketçap kutuları, ilaç kutuları, şişe kapakları

Geri kazanımı: sinyal lambaları, palet, kutu, fırça. Yüksek erime sıcaklığı yüzünden sıcak ürünlerde kullanım alanı bulmaktadır. Geri kazanım oranı yüksek olup, geri dönüşüm şirketlerinin ilgisini çekmektedir.

6. PS (polystyrene)

Nelerde bulunuyor: atılabilir bardak, tabak, yumurta kutuları, cd kapları vs…

Geri kazanımı: yalıtım malzemesi, cetvel, köpük dolgu. Strafor olarak da bilinen köpük malzemelerin yapımında kullanılır. Geri kazanımı zor ve çevreye zararı büyüktür.

7. Diğer

Nelerde bulunuyor: Güneş gözlüğü, bilgisayar kasası, damacana, naylon poşetler vs.

Geri kazanımı: Plastik döşemeler, diğer plastik ürünler.

Akrilik, ABS, fiberglas, naylon, polikarbonat, poliaktik asit tipindeki plastikler diğer olarak sınıflandırılmaktadır. Genellikle sert plastikler bu gruba dahildir.

Geri Dönüşüm Nasıl Yapılır

Alüminyum:

Atık alüminyum küçük parçacıklar halinde doğranır. Daha sonra bu parçalar büyük ocaklarda eritilerek, dökme alüminyum üretilir. Bu sayede atık alüminyum, saf alüminyum ile neredeyse aynı hale gelir ve üretimde kullanılabilir. 1 ton metal atığın geri dönüştürülmesi sonucunda 1300 kg ham made tasarrufu sağlanır. Örneğin; Türkiye’de yıllık olarak toplam 2 milyon tona ulaşmaktadır.

Beton:

Beton parçalar, yıkım alanlarından toplanarak kırma makinalarının bulunduğu yerlere getirilir. Kırma işleminden sonra ufak parçalar, yeni işlerde çakıl olarak kullanılır. Parçalanmış beton, eğer içeriğinde katkı maddeleri yoksa yeni beton için kuru harç olarak da kullanılabilir.

Kağıt:

Kağıt öncelikle kâğıt çamuru hazırlamak için, su içerisinde liflerine ayrılır. Eğer gerekirse içindeki lifolmayan yabancı maddeler için temizleme işlemine tutulur. Mürekkep ayırıcı olarak, sodyum hidroksit veya sodyum karbonat kullanılır. Daha sonra hazır olan kâğıt lifleri, geri dönüşmüş kâğıt üretiminde kullanılır. 1 ton kullanılmış kâğıt atığının geri dönüşümü sonucunda, 16 adet yetişmiş çam ağacı ve 85 metrekarelik ormanlık alan tahrip edilmeyecektir. Örneğin; Türkiye genelinde yılda 80 milyon çam ağacı ve 40.000 hektar ormanlık arazi korunmuş olabilecektir.

Plastik:

Plastik atıklar öncelikle cinslerine göre ayrılarak geri dönüşüm işlemine tabi tutulur. Cinslerine göre ayrılan geri dönüşebilir plastik atıklar, kırma makinalarında kırılıp küçük parçalara ayrılır. İşletmeler bu parçaları direkt olarak belli oranlarda, orijinal hammadde ile karıştırarak üretim işleminde kullanabildiği gibi; tekrar eritip katkı maddeleri katarak ikinci sınıf hammadde olarak da kullanabilir. 1 ton plastik ambalaj atığının geri dönüşümü sonucunda 14000 kWh enerji tasarrufu sağlanmış olur. Örneğin; Türkiye genelinde tasarruf edilebilecek enerji miktarı yıllık 4 milyon megawatt saattir (MWh).

Cam:

Cam atıklar (şişe, kavanoz vb.) toplama kutularında toplanır ve bu atıklar renklerine göre ayrılarak geri dönüşüm tesislerine verilir. Burada atık ve katkı maddelerinden ayrılır. Burada cam kırılır ve hammadde karışımına karıştırılarak eritme ocaklarına dökülür. Bu şekilde tekrar cam olarak kullanıma geçer. Kırılan cam, beton katkısı ve cam asfalt olarak da kullanılmaktadır. Cam asfalta %30 civarında geri dönüşmüş cam katılmaktadır. Cam bu şekilde sonsuz bir döngü içinde geri dönüştürülebilir, yapısında bozulma olmaz. 1 ton cam atığının geri dönüşümü sonucu 100 litre benzin tasarrufu sağlanmaktadır. Örneğin; Türkiye genelindeki cam atıkların geri dönüştürülmesinden yıllık 30 milyon litre benzin tasarruf edilebilecektir.

Neden Geri Dönüşüm?

Bazı örnek maddelerin doğada kaybolma sürelerini sıralarsak;

Muz kabuğu: 2-10 gün,

Dikiş ipliği: 3-14 ay,

Pamuk: 1-5 ay

Kağıttan taşıma çantası: 2-5 ay,

Halat: 3-14 ay,

Portakal kabuğu: 6 ay,

Sigara: 1-12 yıl arasıdır ki, tütün Kızılderililer tarafından sadece sigara olarak kullanılmamıştır. Tarımda ve günlük yaşamda doğal böcek öldürücü olarak da kullanılmıştır. Bunu basitçe saksınızda solucanlar oluşuyorsa, varsa, biraz tütün serpin, solucanların öldüğünü görerek belirleyebilirisiniz.

Süt ve meyve suyu tetra kutuları: 5 yıl,

Deri ayakkabı: 25-40 yıl,

Naylon 6 iplikten elbise: 30-40 yıl,

Plastik taşıma torbası: 15-1000 yıl,

Biyolojik ayrışabilir plastik taşıma torbası: 9 ay-5 yıl,

Alüminyum kutu: 80-100 yıl,

Çocuk bezleri, diaper: 500-800 yıl,

Cam şişe: 1 milyon yıl,

Plastik şişeler ve kutular: yüzlerce yıl,

Teneke kutu: 50-100 yıl,

Gazete kağıdı: 25-50 yıl,

Polistiren: Binlerce yıl,

Öyleyse yapmamız gereken geri dönüşüme katkıda bulunup atık malzemeleri sınıflarına göre ayrıştırmaktır.

Kutuya Atılabilecek Malzemeler

PET, PE, PS, PP, PVC Şişeler, Plastik Süt ve Ayran Kutuları, Plastik Torbalar, Plastik Soda Şişeleri, Plastik Meşrubat Şişeleri, Şampuan, Deterjan, Çamaşır Suyu Şişeleri, Streç Film, Yoğurt Kapları

Kutuya Atılmaması Gereken Malzemeler

Motor Yağı Kutuları, Boya Kutuları, Margarin Kapları, Kirli ve Yağlı Kaplar.

Geri dönüşüm; kullanılmış gibi görülen malzemelerin tekrar kazanılması, doğal dengenin korunması, enerji tasarrufu, çevre kirliliğinin azalması gibi faydalar sağlayacaktır.

Fazilet İşçen, Kimyager