Bilali Muhammed, ABD’de İlk Fıkıh Kitabını Yazan Kişi

Amerika’da yazılmış olan ilk fıkıh kitabının müellifi olan Bilali Muhammed, ülkesinden kaçırılarak bu topraklara getirilmiş bir Afrikalıdır. 1770’lerin sonunda, şimdiki Gine’de bulunan Timbo’da dünyaya geldi. Eğitimli bir aileden geliyordu. Fula dili ve Arapça konuşabiliyordu ve İslami ilimlerden hadis, fıkıh ve tefsir alanlarında bilgi sahibiydi. 

Henüz 14 yaşındayken esir edilerek Karayipler’e getirildi. Burada Dr. John Bell’e ait olan Bell Çiftliğinde kahyalık yaptı. Daha sonra, 1803’te Amerika’nın Georgia eyaletinde bulunan Sapelo adasına geldi ve Spalding çiftliğinde çalışmaya başladı. Çiftliğin sahibi Spalding, kölelerine başka hiçbir yerde bulunmayan bazı özgürlükler vermesi, onları günde altı saatten fazla çalışmaya zorlamaması, hatta Müslüman kölelerinin dinlerini açıkça uygulamalarına izin vermesi ile bilinirdi. Spalding, Bilali’nin çiftlikte küçük bir mescid inşa etmesine bile izin vermişti. 

Bilali’nin eğitim seviyesi ve liderlik vasıfları Spalding’in dikkatini çekti ve çiftliğin büyük bir kısmının sorumluluğunu ona verecek kadar güvenmesine vesile oldu. O kadar ki, 1812’de İngilizlere karşı olan savaşta topraklarını savunması için Bilali’ye silah verdi. Kendisi ailesiyle birlikte adayı terk edip kaçarken, Bilali, mahiyetindeki 80 kişiyle birlikte mücadele edip çiftliği İngilizlere karşı savundu. Bilali ayrıca, 1824 yılında meydana gelen şiddetli fırtınada yüzlerce köleyi Afrika usulü yapılmış sığınaklara yönlendirip, korunmalarına yardımcı oldu.

Bilali Muhammad, Karayipler’deki Turks ve Caicos Adalarındayken 4 kez evlilik yaptı ve bu evliliklerden 12 oğlu ve 7 kızı oldu. Torunları, Bilali ismini ve daha önce yanlarında çalıştığı aileye nisbeten Bell soyismini kullanmışlardır. Sapelo’da 1880’de yapılan nüfus sayımında Bilali’nin kızı Binto ya da Binty’nin (Arapçada “bint” kız çocuğu demektir) ve annesi Minto Bell’in adları geçmektedir. Torununun torunu, Bilali Smith adını kullanmış, bu isim nüfus sayım kayıtlarına William Smith olarak geçmiştir. Bu örnekte de olduğu gibi, iki isim kullanmış olmaları ya da isimlerin değişik şekillerde yazılması ailenin köklerini araştırmayı biraz zorlaştırmaktadır. 

Georgia Conrad, Southern Workmen adlı bir dergiye yazdığı hatıratında Bilali’den şöyle bahseder; 

“Darien yakınlarındaki Sapelo adasında Muhammed’e inanan siyahi bir aile tanıyordum. Uzun boylu ve iyi görünümlüydüler. Bizimle İngilizce, kendi aralarında yabancı bir dil konuşuyorlardı. Kabilenin reisi adı Bi-la-la olan yaşlı bir adamdı. Başına Türk fesine benzeyen bir başlık takıyordu. Bu insanlar, üstünlüklerinin farkındaymış gibi kendilerini diğerlerinden uzak tutuyorlardı.”

Bilali uzun bir ceket giyer, başına fes takardı. Beş vakit namazını kılar, orucunu tutar, domuz eti yemeyip, içki içmez ve dini bayramları kutlardı. Vefat ettiğinde seccadesi ve hayatı boyunca devam ettirdiği inancının sembolü olan Kuran-ı Kerim ile birlikte defnedildi.

Katie Brown

Bilali’nin kızı Margaret’in torunu Katie Brown, büyük dedesi hakkında şunları hatırlıyor:

“Bilali ve eşi Phoebe boncuklarla dua ederlerdi. Dua vakitleri konusunda çok titizlerdi. Güneş doğduğu, tam tepeye çıktığı ve battığı vakitlerde namaz kılarlardı. Diz çökecekleri küçük bir hasırları vardı. Boncuklar uzun bir ipte takılıydı. Bilali boncuğu çeker ve ‘Belambi, Hakabara, Mahamadu’ der. Phoebe de, ‘Amin, Amin’ derdi.”1

Brown ayrıca, küçükken Ramazan’ın sonunda yediklerini hatırladığı pirinçle yapılan bir yemek tarifinden de bahseder. Bir aile geleneği olan bu tarife ek olarak, günümüz Gullah diline yerleşmiş Afrikan-İslami kaynaklı bazı kelimelerin de Bilali’den kaldığı söylenir. Fakat Bilali’nin ardında bıraktığı en önemli mirası, İslam fıkhı üzerine yazdığı el yazması eseridir. (Eser hakkında detaylı bilgiyi Bilali Risalesi adlı yazımızdan okuyabilirsiniz.)

Yukarıda da bahsettiğimiz gibi, Amerika’da yazılmış ilk fıkıh kitabı olma özelliğine sahip olan bu eser, sadece 13 sayfa olsa da, asırlardan beri süregelen çaba, gayret ve azmin uzun hikayesinin bir nevi başlangıcıdır. Bu gerçek hikayenin kahramanları ve Amerika’da İslam’ın ilk temsilcileri arasında olan Bilali Muhammed’in mekanı cennet olsun.

Araştırma: Nurgül Çelik 

Ocak 2022