Amerika’da Hospice Uygulaması

Amerika’da ilk hospice, yaklaşık 50 yıl önce 1974 yılında Florence Wald önderliğinde Connecticut eyaletinde kuruldu. Uzun uğraşlar sonunda 1986’da “Medicare¹ Hospice Benefit” desteği kanunen yürürlüğe girdi ve eyaletlere Medicaid² programlarına hospice hizmetini dahil etme seçeneği verildi. 2005 yılında ABD’deki hospice bakımı sağlayan kuruluşların sayısı 4000’i aştı.³

Hospice kelimesinin Türkçede kelime olarak tam karşılığı olmasa da, verilen hizmet “Palyatif Bakım”da verilen hizmet ve tedavilerle benzerlik taşır. Ölümcül hastaların son yolculuklarına uğurlanana kadar evlerinde, hastanede veya huzur evlerinde aldıkları bir hizmettir. Hedefi; hastaların bu hassas dönemi ağrısız, sızısız, solunum zorluğu çekmeden, rahat bir şekilde geçirmelerine yardımcı olmaktır. 

Hangi hastalar hospice imkanlarından faydalanabilir?

Hasta çok yaşlı ise, Alzheimer, ALS, Parkinson hastalığı varsa, kalp yetmezliğinin ya da kanserin son aşamalarında ise, 6 aydan daha az yaşam süresi teşhisi konmuşsa, hasta kendi özgür iradesiyle tedaviyi reddediyorsa, ya da bir doktor hastayı değerlendirip hospice için uygun görüyorsa o hasta “hospice hastası” adayı sayılır. Bu hizmeti almak için hastanın veya bir yakınının izni gerekir.

Sistem nasıl işlemektedir?

“Hospice hastası” kararı alındığı andan itibaren hospice servisi, hastanın tüm bakımını üstlenir. Hasta isterse bir süre daha hastanede kalabilir veya evine giderek bu hizmeti evinde almaya devam eder. Bu aşamadan sonra hastanın sağlık sigortası sadece hospice servisine ödeme yapar ve diğer kurumlardan alınan tedavi yöntemli sağlık hizmetlerini karşılamaz. Hasta fizik tedavi veya tedavi yöntemli herhangi bir bakım almak isterse önce hospice programına son vermesi, daha sonra farklı kurumlardan tedaviye yönelik sağlık hizmeti alması gerekir. 

Bununla birlikte bazı istisnai durumlar vardır; mesela bir hospice hastası evde düşerse ya da başka zaruri durumlar husule gelirse eve portatif röntgen makinesi, pıhtı tarama makinesi gibi gerekli cihazlar gönderilip hastanın durumu belirlenir. Evde tedavi edilemiyor ve hastaneye gitmesi gerekiyorsa yine anlaşmalı olarak geçici süreliğine hospice programından çıkması gerekir. Ambulans ile hastaneye götürülüp hastane hizmeti tamamlanıp taburcu olduktan sonra hospice programına geri dönmek isterse yeni hasta olarak tekrar kabul edilir. 

Tedavi amaçlı sayılmayan, ağrı, solunum sıkıntısı, kabızlık, mide bulantısı, panik atak vb. durumlarda ise programdan çıkması gerekmez ve ilaçla sadece hastayı daha rahat ettirecek bakımları (Comfort Care) evinde almaya devam eder. Sistemin böyle işlemesinin sebebi sağlık sigortalarının hem hospice servisini hem de normal sağlık hizmetini aynı anda karşılamamasındandır.

Ne tür hizmetler veriliyor?

Hospice Acil Servis:

Hastanın ağrı, solunum sıkıntısı, panik atak ve benzeri rahatsızlıkları evinde ilaç yolu ile giderilemediğinde hospice ambulansı ile “hospice acil ünitesine” kaldırılır. Hospice acil ünitesi herhangi bir hastane içinde olup sadece hospice servisi tarafından yönetilmektedir. Ünitede hospice doktoru, hemşireleri ve sosyal hizmet görevlileri bulunmaktadır. Hastanın rahatsızlıkları dindirildiğinde hasta tekrar eve gönderilir.

Dinlenme bakım süreci:

Hasta yakını çok yorulup dinlenmek istediğinde, hastasını beraberinde götüremeyeceği durumlarda, kendi sağlığı bakmaya elvermediğinde veya düğün, mezuniyet töreni gibi özel zamanlarda hastasını bir ambulans ile “dinlenme bakım ünitesine” gönderebilir. Bu, her seferinde en fazla 5 günlük bir süreçtir. Böylelikle hasta yakını dinlenip, muhtemel buhranlı dönemler karşısında desteklenmiş olur.

Teçhizatlar: 

Hospice, oksijen makinesi, hastane yatağı, seyyar tuvalet, tekerlekli sandalye, hasta kaldıraç cihazı, hastanın altı alınıyorsa bezleri, cilt koruyucu kremi, yara için kullanılan tüm pansuman malzemeleri, serumları, ilaçları ve benzeri zaruri ihtiyaçları hastanın evine kadar getirir.

Yatak yarası servisi: 

Hastada yatak yarası oluştuğunda hemşire haftada en az üç defa ziyaret edip yaranın bakımını yapar. Yara tedavisi konusunda özel eğitim almış hemşire ve doktorların tavsiyesi üzerine hastanın yara bakım çizelgesini hazırlar. 

“Acil İlaç Kutusu” servisi:

Hastanın hayatının sonlarına doğru lazım olan rahatlatıcı ilaçları içermektedir. Bu kutu hospice hastası teşhisi konulduğu andan itibaren otomatik olarak tüm hastaların evine eczane tarafından gönderilir.

Hasta yakını, gece yarısı acil durumlarda hospice servisini aradığında, nöbet servisinde olan görevlilerin hastanın sıkıntısına göre önerdikleri ilacı “Acil ilaç kutusu”ndan çıkarıp hastaya verebilir. Böylelikle hastanın normal iş saati dışında ziyaret edilmeden ihtiyacı görülmüş olur. Aynı hasta telefon yoluyla veya hemşire ziyaretiyle en kısa zamanda takibe alınır ve sıkıntılarının geçip geçmediği kontrol edilir.

Bu kutunun içinde bulunan ilaçlar şöyledir:

Ağrı ve solunum rahatlığını sağlamak için verilen dil altı narkotik ilaçlar
Aşırı endişe, huzursuzluk, panik atak ve uykusuzluk zamanında verilen ilaçlar
Huzursuzlukta ve halüsinasyon zamanlarında yardımcı olan ilaçlar
Ölüm anında boğazda biriken tükürük veya sıvıyı kurutan ilaçlar
Mide bulantısı için ilaçlar
Dışkı söktürücü/yumuşatıcı ilaçlar
Rektal verilen ağrı kesici ateş düşürücü ilaçlar (hasta ağız yolu ile ilaç alamadığı zaman verilebilmesi için)

Ölüm sonrası:

Hasta vefat ettiğinde hemşire cenaze evine haber verir ve cenaze servisinin personelleri eve gelip cenazeyi alıp morga götürürler. Teçhizatlar tekrar kullanılmak üzere hospice ünitesine götürülür. Acil ilaç kutusunda arta kalan veya hiç kullanılmayan ilaçlar hemşire tarafından imha edilir. 

Hasta öldükten sonra hiçbir işlem sağlık sigortası tarafından karşılanmaz. Sadece taziye veya matem dönemini atlatmakta zorluk çeken geride kalan aile bireylerine manevi destek amaçlı servisler (Bereavement service) devam eder. 

Hasta bakımında kimler, ne sıklıkla hizmet veriyor?

Hospice programının kapsamında tecrübeli lisanlı hemşireler (Registered Nurse), sosyal hizmet görevlileri, din görevlileri, doktorlar, hasta bakıcıları ve bazı gönüllü kuruluşlar hizmet vermektedir. Hasta bakıcıları hariç hasta ile ilgilenen herkes, idari işlerle alakalı kişilerin de katılımıyla haftada bir toplanır, hastayla alakalı son değişiklikleri ve güncel bilgileri birbirleriyle paylaşırlar.

Hemşire (Registered Nurse):

Hastanın tüm sağlık ihtiyaçlarından hospice için eğitim almış bir hemşire sorumludur. Gerekirse hospice doktoru ile irtibata geçip destek de alabilir.

Vazifeli hemşire hastayı evinde haftada bir veya gerekirse daha sık ziyaret eder. Muayene edip, yarası varsa rapor tutar, bakımını yapar. Tansiyon, ateş, solunum, yeme ve dışkılama gibi hayati önem taşıyan işlevlerini kontrol eder. Şikayetlerine göre bakım çizelgesi düzenler ve doktor ile paylaşır. Reçete yazabilir fakat mutlaka doktora onaylatır. Hemşire hastanın bütün ihtiyaçlarını karşılamadan hastayı bırakmaz. Eğer hastanın rahatı evinde sağlanamıyorsa, bir ambulans ile hospice ünitesine sevk edilir. Kısacası hospice hastanın “acil servis kurumu” gibi hizmet verir. Bu tür hastaların, acil zamanlarda veya herhangi bir ihtiyaç anında herhangi bir hastanenin acil servisi yerine hospice servisini araması talep edilir.

Hemşire, hastanın yakınları ile birebir muhatap olup hastanın alabileceği muhtemel hizmetten onları da haberdar eder. Hastanın fizyolojik veya psikolojik ihtiyaçları neler ise hemşire tarafından tedarik edilir. Akciğer, karın boşluğu veya böbrek yollarına takılı olan sonda ve tüplerin bakımını yapar. Eğer hasta vefat ederse, en geç 1 saat içinde gidip muayene eder ve resmi ölüm beyannamesini yazıp ailesine haber verir. Son yolculuğu için gerekli hazırlıkları tamamlar. Defin işlemleri için Cenaze Evini (Funeral Home) ve hastanın hospice programından önceki doktorunu arayıp bilgilendirir.

Doktor:

Doktor hastayı fiziksel olarak ziyaret etmez, fakat hasta hemşire vasıtasıyla soru ve ihtiyacına yanıt alabilir.  Çok nadir durumlarda hastanın doktoruyla telefonda birebir görüşme yapması da sağlanabilir. Hasta her üç ayda bir muayene edilip, hemşire ve doktor tarafından tutanağı tutulur ve hospice hastası olarak servise uygunluğu gözden geçirilir. Şartları hala sağlıyorsa hospice servisinde kalmaya devam eder. Çok nadir de olsa hasta iyiye gidiyorsa taburcu edilir. 

Hasta bakıcı:

Hospice servisi evlere haftada 3 ila 5 kere 2-4 saatlik sürelerde hizmet veren hasta bakıcıları gönderir. Hasta bakıcıları hastanın bedensel temizliğini yapar, kendisi yiyemiyorsa yemesine yardımcı olur, yatak çarşaflarını değiştirip yıkar. Hastanın özel değil de devlet tarafından karşılanan “Medicaid” sağlık sigortası varsa 7/24 ücretsiz hasta bakıcı servisi alabilir. Maddi açıdan büyük destek sağlamasından dolayı yaşlılar veya hasta yakınları devlet sağlık sigortası almak için çok çaba sarf ederler.

Sosyal hizmet görevlisi:

Sosyal hizmet görevlisi hastayı her hafta, iki haftada bir veya tayin edilen sıklıkta ziyaret ederek sosyal ve psikolojik destek verir. Hastanın ev ortamının güvenli olmasını sağlar. Sağlık sigortasına başvuru konusunda yardımcı olabilir. Hasta veya yakını bu hizmeti hospice hakları zarar görmeksizin red edilebilir. 

Din görevlisi:

Din görevlisi hastanın evini her hafta, iki haftada bir veya arzu edildiği kadar ziyaret edip hastanın dini inancına göre duasını yaptığı kısa ziyaretlerde bulunur. Hasta bu hizmeti red edebilir.

Menekşe Aktan, RN, BSN
Zilka’de 1442 / Haziran 2021

Dipnotlar ve kaynak:

1. Medicare: Emeklilik ile gelen sağlık sigortası
2. Medicaid: Devletin sağladığı sağlık sigortası
3. Understanding Hospice

Not: İsim benzerliğinden dolayı çok karıştırılan Medicaid ve Medicare farklı sigortalardır. Sosyal servis kurumlarının web sitelerinden Medicaid’e nasıl başvurulur ve kabul şartları nelerdir gibi sorulara cevap bulabilir ve daha fazla bilgiye ulaşabilirsiniz. Medicare sağlık sigortası olanlar Medicaid sağlık sigortası için de başvurulabilir, böylelikle hastanın iki sağlık sigortası olmuş olur.